Графічная мова Рамана Сустава

Мы пабывалі ў гасцях у графіка Рамана СУСТАВА, ва ўтульнай майстэрні на мансардным паверсе ў самым цэнтры Мінска. Даведаліся, у чым ён знаходзіць натхненне, як размяркоўвае свой час і якія рарытэтныя прадметы інтэр’еру ён здолеў сабраць у сваёй творчай майстэрні.

Пытанні  задавалі: Кацярына Буто, Ірына Бельская
Тэкст, фота: Кацярына Буто

 Пра творчы шлях

– Чаму вы абралі друкаваную графіку з усіх відаў выяўленчага мастацтва? Раскажыце пра свой творчы шлях.

А выбару асабліва ў мяне і не было (смяецца). Бацькі ў мяне кніжнікі, тата мастак-графік, мама таксама шмат афармляла кніг. У акадэмію мастацтваў пайшоў вучыцца для таго, каб працаваць у далейшым з кнігай і ілюстрацыяй. У канцы 90-х гадоў стаў больш цікавіцца друкаванай графікай, эстампам.

ГЭТА ЦІКАВА Эстамп (фр. Estampe, іт. Stampa) – твор графічнага мастацтва, які ўяўляе сабой гравюрны альбо іншы адбітак на паперы з друкаванай формы (матрыцы). У залежнасці ад спосабу стварэння друкаванай формы і метаду друку, эстампныя тэхнікі можна падзяліць на чатыры групы: – Высокі друк: гравюра на дрэве (абрэзаная і тарцовая), лінагравюра, гравюра на кардоне; – Глыбокі друк, які ўключае афортныя тэхнікі: іголкавы афорт, акватынта, лавіс, пункцір, алоўкавая манера, сухая іголка, мяккі лак, мецца-тынта, разцовая гравюра; – Пляскаты друк: літаграфія, манатыпія; – Трафарэтны друк: шоўкаграфічныя тэхнікі, выразны трафарэт.

Пасля заканчэння вучобы ў акадэміі, я працаваў два гады ў майстэрні ў Міхаіла Савіцкага. Гэта была свайго роду постакадэмічная адукацыя, патрапіць туды можна было на конкурснай падставе, выдзялялася майстэрня з невялікай зарплатай. Пасля гэтага я працаваў у фірме, якая займалася распрацоўкай камп’ютарных гульняў, чатыры гады быў цалкам захоплены гэтым працэсам, дарос да арт-дырэктара аддзела. У нейкі момант адчуў, што мая праца – гэта залатая клетка, творчага росту наогул не стала. Прыйшоў час чарговай выставы, і я зразумеў, што выставіць няма чаго. Нейкі перыяд пасля гэтага я працягваў працаваць у офісе да шасці, пасля чаго прыходзіў у майстэрню і да позняга вечара працаваў у ёй. Вось так прыйшло да мяне ўсведамленне, што менавіта праца мастаком – гэта тое, што я раблю для сябе, пад гэтым застаецца мой подпіс і нават нейкі след. Я зразумеў, што гэта больш важнае за зарплату і раптоўна сышоў з фірмы.

– Калі пачалі выкладаць і чаму?

Я сем гадоў прапрацаваў у майстэрні на адзіноце і наступіў момант, калі захацелася падзяліцца сваімі ведамі. Да таго ж у той час з акадэміі сышоў апошні майстар-друкар. Гэта ўсё і падштурхнула мяне пайсці выкладаць, можна сказаць, гэта быў парыў душы. Выкладанне я называю для сябе валанцёрствам, але ў мяне пакуль ёсць энергія, мне гэта цікава. Мне падабаецца мець зносіны з моладдзю, я не такі далёкі ў плане ўзросту ад іх, яшчэ магу зразумець, пра што яны думаюць і якую музыку слухаюць.

Наогул, у Беларусі графіцы навучаецца вельмі мала людзей, я сваіх студэнтаў называю элітай. На аддзяленне графікі ў БАМ набіраецца ўсяго 5-8 чалавек…

Пра сям’ю і пераемнасць пакаленняў

– У сям’і мастакоў-графікаў ці мог быць у вас іншы шлях?

Так, я паралельна займаўся музыкай, яшчэ калі вучыўся ў каледжы мы з сябрамі арганізавалі сваю групу, я іграў у ёй на ўдарных. Ужо ў акадэміі перад намі паўстала пытанне, што рабіць далей, я зразумеў, што альбо адна муза пакутуе, альбо другая. Спрацавала яснасць: перада мной быў прыклад бацькоў, іх няпростая, але зразумелая мне праца. Хоць з хлопцаў, з кім мы ігралі, ёсць і тыя, хто дамогся поспеху на музычнай ніве. Зараз магу пайграць для сябе, барабанныя палачкі пастаянна ляжаць у майстэрні.

– Якое ў творчай сям’і стаўленне да пераемнасці пакаленняў?

Гэта няпроста для малодшага пакалення. Ёсць рызыка, што цябе не ўспрымуць асобна ад бацькоў. Для любога чалавека, а тым больш для мастака, гэта выпрабаванне. У мяне быў нават крызіс на гэтай глебе. Да 18 гадоў у мяне была прозвішча таты, Казлоў, нават розніца ў ініцыялах у нас была невялікая: бацька Мікалай Раманавіч, а я Раман Мікалаевіч. Аднойчы на ??адной выставе, дзе я таксама ўдзельнічаў, яшчэ калі быў студэнтам, вывесілі яго працы і падпісалі Р.Н. Мне сталі казаць, што я стаў падобны да таты… Менавіта тады я памяняў прозвішча на мамчына, мы вырашылі на сямейным савеце, што, акрамя ўсяго іншага, трэба захаваць прозвішча яе роду, бо з Суставых нікога больш не засталося. Гэта значыць, што я як бы штучна дыстанцыяваўся ад бацькі, каб нас адрознівалі. Я адчуваю, што зараз нешта падобнае адчувае мой сын, ён вучыцца ў тым жа каледжы, што калісьці і я. Яму цяпер 13 гадоў, наступныя некалькі гадоў будуць для яго вырашальнымі ў плане выбару прафесіі. Ён малюе, і мне здаецца, яму гэта лёгка даецца, але я не хачу ўплываць на яго выбар далейшага жыцця.

Пра творчы працэс і адпачынак

– Якія тэмы найбольш цікавы вам у творчасці?

У апошні час мая тэматыка дзесьці фантазійная, дзесьці кіберпанкаўская, гістарычная, археалагічная, можна сказаць, эклектычная. Цяпер мне цікава спалучэнне сучаснай пластыкі і тэхнічных прылад, машын. Напрыклад, гадзіннікавы механізм, які быў створаны не як мастацкі аб’ект, а ўтылітарны, на маю думку, сам па сабе вельмі прыгожы.

-Творчае безладдзе – гэта пра вас?

Пэўны бардак павінен усё ж быць, ён можа служыць свайго роду сілкаваннем, адкуль чалавек чэрпае нешта для таго, каб гаварыць. Бо па сутнасці творы выяўленчага мастацтва – гэта тая ж мова, толькі запраграмаваная і выведзеная ў іншыя сімвалы. Калі творчы чалавек гаворыць, то аднекуль павінны паступаць да яго ідэі. Таму бязладзіцы не заўсёды трэба баяцца.

З арганізацыяй часу ў мастакоў не ўсё проста: адзін будзе тры гадзіны сядзець і ў адну кропку глядзець, а другі за гэты ж час гатовую працу зробіць. Аднак момант прывязкі да месца, да сваёй майстэрні – вельмі важны. Ты прыходзіш туды, адгароджваешся ад усяго свету і працуеш. З мяне калісьці смяяліся сябры праз тое, што ў мяне быў графік наведванняў маёй майстэрні. У яго я запісваў усе свае прыходы і сыходы, колькасць адпрацаваных у ёй гадзін. Павінен сказаць, што самому сябе вельмі складана арганізоўваць, часам банальна патрэбны чалавек збоку, які скажа, што трэба сканцэнтравацца на працы, а перапіскай заняцца пазней. Для гэтага ў Еўропе ў сур’ёзных мастакоў ёсць менеджары, якія займаюцца ўсёй калямастацкай працай. У нас жа гэта пакуль не прынята, на жаль. Сустракаюцца часам толькі сямейныя тандэмы, калі, да прыкладу, муж малюе, а жонка дапамагае з менеджментам.

– Колькі па часе ў вас займае праца над адным творам?

Па-рознаму, у сярэднім каля месяца, але гэта не азначае, што я цэлымі днямі сяджу над адной працай. Я нядаўна ўсвядоміў, калі чымсьці доўга і моташна займацца, то рана ці позна можна перагарэць і страціць да гэтай справы цікавасць. Таму зараз я прыходжу ў майстэрню з раніцы на 2-3 гадзіны, і ўпэўнены, што на працягу ўсяго гэтага часу я буду працаваць. Я заўважыў, што калі прыходзіў у майстэрню на цэлы дзень, то такая ж колькасць гадзін фактычнай працы расцягвалася па часе. У такой працы няма вастрыні і цікавасці.

Акрамя таго, звычайна я працую паралельна над некалькімі праектамі, рознымі па тэматыцы. Выкладаючы ў акадэміі, я і студэнтам спрабую растлумачыць, як гэта важна і карысна, бо розныя праекты ўзаемаўзбагачаюць адзін аднаго. У жыцці і ў творчасці прыемна разнастайнасць, перш за ўсё разнастайнасць ў адносінах да сябе самога. Калі мастак стамляецца нешта рабіць, з часам ён абавязкова выходзіць на клішэ і стандарты, калі няма ўнутранай цікавасці, становішся не мастаком, а робатам. Калі я адчуваю, што прыходжу да такога ў сваёй працы, то шукаю новыя тэмы. Я па іншых мастаках бачу, як гэта бывае, і выдатна разумею іх, вядома, у любімых пантофлях, цёплых ўтульных і мяккіх, добра, у іх нават з дому выходзіць не хочацца. Памяняцца і рабіць нешта зусім іншае складана, але неабходна.

У жыцці і ў творчасці прыемна разнастайнасць, перш за ўсё разнастайнасць ў адносінах да сябе самога.

– Мастакі, наогул, адпачываюць ад сваёй творчасці?

Трэба адпачываць, абавязкова. Ператамленне адбіваецца рана ці позна. Акрамя таго, ад гэтага пакутуе не толькі сам мастак, але і яго сям’я. У мяне да гэтага часу перад вачыма карціна з дзяцінства: я заходжу ў пакой да бацькоў, тата з мамай працуюць, а я есці хачу! На дварэ лета, а я іду з торбай у краму пельмені купляць – бацькоў карміць (смяецца). Вось так бывае ў сям’і, дзе ўсе мастакі.

Пра майстэрню

– Раскажыце пра вашу майстэрню, якія прадметы тут самыя неабходныя?

У мяне заўсёды была мара мець вялікі стол, у гэтай майстэрні я нарэшце ўвасобіў гэтую мару ў жыццё. Тут у мяне ёсць зона і для камп’ютара, і для графікі, тут адмыслова ўсталяваны экран, які рассейвае святло, які я сам прыдумаў і рэалізаваў. Можна сказаць, што мне ўласцівы перфекцыянізм у пытанні ўладкавання майстэрні, але я лічу гэта нармальным. Не люблю працаваць “на каленцы”, мне важна, калі ўсе зручна. Дастаткова адзін раз усё талкова арганізаваць, каб потым працаваць з камфортам.

У майстэрні мне не хапае тумбы для інструментаў. Таму на стале ў мяне не бывае парадку, затое ўсё неабходнае пад рукой. А інструментаў у мяне шмат, у тым ліку і самаробных. У гэтым плане нашы мастакі вельмі прадпрымальныя: мы шмат выдумляем і самі майструем, у той час як у еўрапейскіх мастацкіх крамах даступна вялікая разнастайнасць ужо гатовых інструментаў і матэрыялаў. Затое вырастае пакаленне, якое ведае ўвесь працэс знутры, а мастак з Еўропы можа не ведаць складу фарбы, якой друкуе.

Ёсць у мяне ў майстэрні дзве рарытэтныя шафы, якія я выкупіў, калі Мінская фабрыка каляровага друку аб’ядноўвалася з Паліграфкамбінатам імя Я. Коласа і спісвала старое абсталяванне. Адна з іх раней выкарыстоўвалася для захоўвання наборных кас. Гэтыя шафы я называю марай графіка, у іх шмат высоўных  вузкіх паліц, куды зручна раскласці працы і розных гатункаў паперу. Адно дрэнна – пры такой іх колькасці можна забыцца, дзе што ляжыць (смяецца).

Друкую я на ўнікальным станку, які быў зроблены па праекце нашага вядомага майстра друкара Малаткова Дзмітрыя Васільевіча, якому будзе гэтай зімой 80 гадоў, а самому станку ўжо больш за трыццаць. Я вакол яго хадзіў гадоў шэсць, прасіў аднаго нашага старога мастака прадаць яго. Драўляны стол, на якім стаіць станок, таксама незвычайны – гэта прылавак пасляваеннага ГУМа.

– Акрамя працоўных інструментаў, матэрыялаў, абсталявання, што стварае атмасферу ў вашай майстэрні?

Акрамя ўсіх тых рэчаў, якія знаходзяцца ў майстэрні, для мяне вельмі важна слухаць музыку. Можна сказаць, што музыка і кнігі – гэта тое, адкуль з’яўляецца ў мяне натхненне.

Парада мастака – З чаго пачаць чалавеку, які хоча паспрабаваць свае сілы ў друкаванай графіцы? Я б раіў пачаць з лінагравюры, бо гэта найбольш даступны від друкаванай графікі па матэрыялах і выкананні. Для гэтага трэба не так шмат. Перш за ўсё, гэта гамагеннае пакрыццё, якое з’яўляецца аналагам старога лінолеуму. Яно павінна быць аднастайным, без усялякіх дадатковых праклеек, пажадана аднатонным. Для разьбы вазьміце лінагравюрны разец, які бывае двух відаў: трохвугольны ў сячэнні і круглы. Акрамя таго патрэбны просты валік для накатвання фарбы. І фарба. Калі не знойдзеце спецыяльную друкарскую, то можна карыстацца алейнай, хоць яна больш вадкая, не так зручна, але магчыма, было б жаданне. Шкло, каб раскатваць фарбу. Друкарскі станок можа замяніць звычайная лыжка. Вось і ўсё.

ДАВЕДКА РЭДАКЦЫІ

Раман Сустаў працуе пераважна ў наступных тэхніках:

• лінагравюра – від высокага друку, для стварэння якога малюнак рэжацца на лінолеуме або іншай палімерна-пластычнай аснове, а затым аддрукоўваецца на лісце паперы;
• афорт – від глыбокага друку, пры якім загрунтаваную спецыяльным лакам металічную пласціну прадрапваюць (гравіруюць) іголкай, пасля чаго вырабляецца траўленне яе паверхні кіслотамі. Пры друку фарба з пратраўленых паглыбленняў пераносіцца на паперу;
• літаграфія – від пляскатага друку, пры якім на камень (разнавіднасць шчыльнага вапняку) наносіцца малюнак тлустым літаграфскім алоўкам або тушшу, пасля чаго паверхня каменя апрацоўваецца пратраўкай, якая робіць не прамаляваныя часткі ў вільготным стане неўспрымальнымі да фарбы.